Hormoontherapie

Sommige soorten kanker zijn gevoelig voor geslachtshormonen. Dat betekent dat die hormonen de groei van kankercellen kunnen bevorderen. Medicijnen die de hormoongevoeligheid verminderen, kunnen de ontwikkeling en de werking van kankercellen blokkeren of vertragen. Hormoontherapie of hormonale therapie wordt daarom soms ook ‘antihormoontherapie’ of ‘antihormonale therapie’ genoemd. Bij welke soorten kanker wordt deze therapie toegepast en hoe wordt ze toegediend?

Snel naar

Bekijk alle opties

Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt. Zij spelen een belangrijke rol in de functie, groei en ontwikkeling van organen. Een aantal klieren en organen maakt hormonen, bijvoorbeeld:

de schildklier
de teelballen (zaadballen)
de eierstokken

Hormonen worden uitgescheiden in het bloed en vinden zo hun weg door het lichaam naar de plek waar ze hun werking zullen hebben. Daar beïnvloeden ze organen of processen door signalen af te geven. Hormonen zorgen er bijvoorbeeld voor dat:

bepaalde organen goed functioneren;
de stofwisseling en de menstruatiecyclus goed werken;
bepaalde organen of weefsels groeien of zich ontwikkelen.

Geslachtshormonen zijn hormonen die de ontwikkeling en het functioneren van de geslachtsklieren en geslachtsorganen bepalen en controleren.

Het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen is een van de bekendste geslachtshormonen. Het gaat niet om één hormoon, maar om een groep van hormonen. Oestrogenen worden voornamelijk geproduceerd in de eierstokken en tijdens de zwangerschap in de placenta. De bijnieren produceren bij mannen en vrouwen eveneens kleine hoeveelheden oestrogeen. Vanaf de menopauze produceren de eierstokken geen oestrogenen meer. Toch worden er ook dan nog oestrogenen geproduceerd doordat in de lever, het vetweefsel en de bijnieren mannelijke geslachtshormonen worden omgezet in vrouwelijke.

Oestrogenen zijn verantwoordelijk voor een heel scala aan lichaamsprocessen:

Ze zijn essentieel voor de vrouwelijke seksuele ontwikkeling en de voortplanting.
Ze beïnvloeden veel stofwisselingsprocessen.
Ze zorgen voor sterke botten, een gezonde gladde huid en dik haar.
Ze remmen de veroudering.

Het mannelijke geslachtshormoon testosteron wordt geproduceerd in de teelballen. Testosteron is niet alleen verantwoordelijk voor de geslachtsontwikkeling, maar ook voor de typisch mannelijke huid-, bot- en spierstructuur.

Zowel mannen als vrouwen maken oestrogenen en testosteron aan. Een vrouw krijgt wel borsten maar geen borsthaar omdat ze veel meer oestrogeen maakt en bijna geen testosteron.

Zolang het lichaam zelf geslachtshormonen maakt, kunnen de kankercellen zich delen en kan de tumor blijven groeien. Zonder die ‘eigen’ hormonen overleven de kankercellen minder goed of helemaal niet. De groei van de tumor of van eventuele uitzaaiingen neemt dan af. In het gunstigste geval kunnen de kankercellen zelfs helemaal verdwijnen.

Hormonale therapie maakt van dit principe gebruik. De hormonale therapie beperkt de productie van bepaalde eigen hormonen of vermindert de invloed ervan.

Hormoontherapie wordt vooral toegepast bij bepaalde vormen van borstkanker en prostaatkanker, bepaalde soorten neuro-endocriene tumoren (NET) en wekedelentumoren en in mindere mate bij baarmoederkanker en zelden ook eierstokkanker.

Hormoontherapie kan aanvullend op andere behandelingen gegeven worden. Het doel kan zijn de kans op genezing te vergroten en de kans op terugkeer van tumoren te verkleinen. Daarnaast wordt deze behandeling ook toegepast bij uitgezaaide kankers. Het doel is dan de uitgezaaide tumoren tijdelijk terug te dringen.

Sommige hormoonbehandelingen maken deel uit van de standaardbehandeling voor een bepaald type kanker, andere worden momenteel alleen toegediend in het kader van een klinische studie. Er wordt immers nog altijd onderzoek verricht naar deze behandelmethode. Ook wordt onderzoek gedaan naar het verminderen van bijwerkingen van hormonale therapie en naar de optimale duur van de behandeling. Vraag aan jouw behandelend arts of je eventueel in aanmerking komt voor deelname aan een klinische studie.

De bijwerkingen die als gevolg van hormoontherapie kunnen voorkomen, zijn onder andere afhankelijk van:

de soort hormoontherapie
de voorgeschreven dosis medicijnen
combinatie met andere medicijnen en/of behandelingen
wel/niet in de overgang voor vrouwen

Afhankelijk van het type medicijn kunnen bij vrouwen bijwerkingen optreden zoals

warmteopwellingen (opvliegers)
gewrichtspijnen
vermoeidheid
libidoverlies (minder zin in vrijen)
vaginale droogte (verminderde vochtproductie van de vagina)
stemmingswisselingen
haarverlies
botontkalking (osteoporose)

Bij mannen zijn de nevenwerkingen afhankelijk van het soort hormoonbehandeling. Zijn mogelijk:

warmteopwellingen (opvliegers)
libidoverlies (minder zin in vrijen)
impotentie
vermoeidheid
ongewenste gewichtstoename (in medische termen sarcopene obesitas genoemd), een andere vetverdeling en vermindering van de spiermassa
het opzwellen van de borsten en pijnlijke tepels
botontkalking (osteoporose)

Sommige patiënten hebben geen tot weinig last van deze nevenwerkingen, maar anderen hebben er heel veel last van. Doorgaans is het zo dat de nevenwerkingen afzwakken naarmate de medicatie langer wordt genomen. Consulteer zeker je behandelend arts, oncologisch verpleegkundige of een andere zorgverlener van jouw behandelend team in het ziekenhuis als je last hebt van nevenwerkingen. Dan kun je samen bekijken welke hulpmiddelen voor jou de nevenwerkingen kunnen verminderen.