Wat is radiotherapie?

De informatie gaat enkel over het gebruik van bestraling bij de behandeling van kanker. Bestraling wordt soms ook gebruikt voor de behandeling van goedaardige gezwellen en andere ziekten.

Bestralingsbehandelingen vereisen speciale toestellen, en die zijn niet in elk ziekenhuis aanwezig. Daarom zal je huisarts of je oncoloog jou mogelijk verwijzen naar een ander ziekenhuis waar wel een geschikte bestralingsafdeling is.

De bedoeling van radiotherapie is om door middel van straling energie over te brengen op de menselijke weefsels. Deze energie tast de cellen aan. Kankercellen groeien door de bestraling echter niet verder of sterven af. Straling kan echter ook invloed hebben op de gezonde cellen in het bestraalde gebied. Daardoor kan de huid rood en gevoelig worden en kunnen ook andere bijwerkingen optreden. De bestraling op zich is pijnloos.

Het gebied dat moet worden bestraald, verschilt per patiënt. Ook de duur van de bestralingskuur, de intensiteit en het bestralingsschema (het aantal bestralingen) kunnen variëren. De bestraling op zich is pijnloos.

Bestraling is net zoals chirurgie een lokale behandeling, wat betekent dat ze alleen effect heeft op de plaats die door de bestraling getroffen wordt. Andere kankerbehandelingen zoals hormoontherapie of chemotherapie daarentegen werken overal in het lichaam. Bestraling is ook een precieze behandeling. Dat wil zeggen dat het met moderne bestralingsapparatuur mogelijk is nauwkeurig te bestralen wat men wil bestralen. De bestralingsdosis op omliggende gezonde weefsels blijft laag. Radiotherapie is een vakgebied in volle ontwikkeling; er worden continu nieuwe technieken en nieuwe toestellen ontwikkeld. Niet elke patiënt en elke kanker hoeft echter behandeld te worden met die allernieuwste technieken. Jouw radiotherapeut-oncoloog weet wat voor jou de meest geschikte techniek is.

Wat bestralen?

De radiotherapeut-oncoloog bestraalt het gezwel zelf, of als er al een operatie geweest is, de plaats waar het gezwel gezeten heeft – dat heet het 'tumorbed'. Meestal bestraalt de radiotherapeut-oncoloog met een ruime marge. In die ruime marge zitten vaak ook de lymfeklieren die mogelijk kankercellen bevatten. De radiotherapeut-oncoloog zal voor elke individuele patiënt een aangepaste behandeling voorstellen.

Resultaat

Bestraling werkt langzaam. Dat wil zeggen dat het moeilijk of soms onmogelijk is om tijdens de bestralingsreeks zelf al te meten of de behandeling aanslaat of niet. Als er tijdens de bestraling weinig bijwerkingen zijn, betekent dat niet dat de bestraling niet goed werkt. Het resultaat van de behandeling wordt vaak pas na enkele weken geëvalueerd aan de hand van bijv. beeldvorming.

Voorbereidende onderzoeken

Voor een kankerbehandeling start, zal jouw behandelend specialist een aantal onderzoeken (laten) uitvoeren om het stadium van de ziekte te kennen. Hij zal bijvoorbeeld onderzoeken hoe groot het gezwel is, waar het precies zit, of het in de omliggende organen groeit, of er misschien al uitzaaiingen zijn ... 

Multidisciplinair overleg

Jouw behandelend arts bespreekt de resultaten van alle onderzoeken in het multidisciplinair oncologisch consult (MOC). 

Het team van artsen houdt voor de keuze van de behandeling vooral rekening met het type kanker, de uitgebreidheid van de ziekte en de algemene conditie van de patiënt. De behandelend arts bespreekt het behandelingsvoorstel vervolgens met de patiënt. In overleg met de patiënt legt de behandelend arts de uiteindelijke behandeling vast. Hij of zij stelt een brief op met de hoofdlijnen van jouw behandeling, dit is het oncologisch behandelingsplan. Je kunt hiervan een kopie vragen, of eventueel een aangepaste versie in eenvoudige taal.

Eerste raadpleging op de bestralingsafdeling

De radiotherapeut-oncoloog zal jouw dossier doornemen, jou ondervragen en onderzoeken. Hij gaat ook in op de details van de bestralingsbehandeling. Je krijgt uitleg over het verdere verloop van de behandeling, alsook over de bijwerkingen. Je gaat het beste samen met een familielid of een kennis naar deze raadpleging, omdat je er veel informatie in een keer te horen krijgt.

Radiotherapie bij de behandeling van kanker kan verschillende bedoelingen hebben: curatief, neoadjuvant, adjuvant of palliatief. Er bestaan ook tussenvormen.

Curatieve bestraling

Een curatieve behandeling is bedoeld om een patiënt te genezen. Een curatieve bestraling moet het gezwel doen verdwijnen, zonder dat er een operatie aan voorafgaat of erop volgt. Dergelijke bestraling is vaak een bestraling met een hoge dosis. Het is mogelijk de bestraling te combineren met chemotherapie. De bestraling werkt lokaal, en de chemotherapie in de rest van het lichaam. Maar door beide tegelijkertijd te geven, kan de chemotherapie de kracht van de bestraling nog verhogen. In dit laatste geval spreken we van "concomitante chemoradiotherapie".

Neoadjuvante of preoperatieve bestraling

Soms is het nodig een gezwel voor de operatie te bestralen om het te verkleinen. Dat gebeurt om de operatie te vergemakkelijken. Dit heet een neoadjuvante of preoperatieve bestraling.

Adjuvante bestraling

Een adjuvante (ook "adjuverend" genoemd) behandeling wordt gegeven als aanvulling op de curatieve behandeling. Bij de behandeling van kanker is de curatieve behandeling vaak een operatie. Bestraling na de operatie kan dan de kans verkleinen dat het gezwel terugkomt.

Palliatieve bestraling

Bestraling kan ook bepaalde klachten zoals pijn (bij aantastingen van de botten bijvoorbeeld), bloedingen en kortademigheid verminderen. Palliatieve bestraling geneest de ziekte niet, maar verbetert wel de levenskwaliteit.

Een gezwel kan op meerdere manieren bestraald worden.

Het bekendst is de uitwendige bestraling, waarbij de bestraling vanuit een machine buiten het lichaam komt. Je ligt daarvoor op een behandelingstafel. Een groot toestel (de lineaire versneller) zendt een onzichtbare stralingsbundel naar de plaats van het gezwel. Het toestel straalt meestal vanuit verschillende posities of draait rond jou terwijl je stil op de behandelingstafel blijft liggen.

Minder bekend is de inwendige bestraling (brachytherapie). Bij deze behandelingstechniek brengt de radiotherapeut-oncoloog één of meerdere buisjes,  katheters of naalden (samen de ‘bronhouders’ genoemd) in het lichaam. Dat gebeurt onder lokale of algemene verdoving. Nadien worden de bronhouders aangesloten op een toestel dat een radioactieve bron bevat.

• Lees meer over inwendige, uitwendige of speciale bestralingen.

In de bestralingsafdeling staat een heel team medewerkers voor jou klaar. We spreken hierbij gemakshalve over "hij", maar vanzelfsprekend zijn een groot deel van de medewerkers "zij". De volgende personen zetten zich in om jou een goede behandeling te garanderen:

• De radiotherapeut-oncoloog
  Dit is een arts-specialist die na zijn studie geneeskunde een specifieke opleiding in de radiotherapie-oncologie kreeg. Hij is gespecialiseerd in bestralingsbehandelingen, maar is ook oncoloog, wat wil zeggen dat hij betrokken is bij het opsporen van kanker en een centrale rol speelt bij de keuze van de behandeling en bij de behandeling zelf. Tijdens jouw behandeling is er altijd een radiotherapeut-oncoloog beschikbaar als je een probleem zou hebben.
• De bestralingsverpleegkundige of bestralingstechnoloog
  Een team bestralingsverpleegkundigen bedient de bestralingstoestellen, en staat ook voor jou klaar voor de dagelijkse opvolging van jouw bestraling. Zij installeren je op de behandelingstafel, controleren jouw positie en voeren de behandeling uit.
• De bestralingsfysicus of radiofysicus
  De bestralingsfysicus krijg je misschien niet te zien, maar hij maakt toch actief deel uit van het team. Hij stelt voor elke bestraling een individueel plan op: hij berekent hoeveel straling toegediend moet worden om het gezwel te behandelen. De bestralingsfysicus zorgt ook voor de kwaliteitscontrole van het bestralingstoestel.
• De secretariaatsmedewerker
  De secretariaatsmedewerker van de bestralingsafdeling zorgt ervoor dat jouw medisch dossier altijd ter beschikking is, dat alle nodige afspraken voor eventuele bijkomende onderzoeken gemaakt worden en dat jouw huisarts of de doorverwijzende specialist zo vlug mogelijk het verslag van jouw behandeling ontvangt.
• De sociaal werker en de psycholoog
  Tijdens de bestraling duiken er soms wel wat problemen op. Misschien zie je het niet meer goed zitten en heb je behoefte aan wat emotionele steun. De sociaal werker en/of de psycholoog begrijpen jouw situatie goed, en een gesprek met een van hen is dan een goede oplossing. De sociaal werker staat ook bij organisatorische of financiële problemen voor jou klaar.
• De diëtist
  Bij eetstoornissen door het gezwel zelf of door de behandeling kan de diëtist jou helpen.
• De kinesitherapeut
  Na de operatie of door de bestraling is het soms moeilijk om bepaalde spieren of gewrichten te bewegen. Vochtophoping kan eveneens een probleem vormen. De kinesitherapeut kan jou met oefeningen en massages helpen deze last te verminderen.

De bestralingsbehandeling zelf wordt voor een groot stuk terugbetaald. Wel kunnen er kosten zijn voor bepaalde geneesmiddelen. Voor het dagelijks vervoer van en naar de bestralingsafdeling is een beperkte tussenkomst via jouw ziekteverzekering mogelijk.

Wie geen eigen vervoer heeft en zich bijvoorbeeld met de taxi of ziekenwagen moet verplaatsen, regelt dit het best via zijn ziekenfonds om de beste prijssetting te krijgen. Je krijgt voor het vervoer na afloop van de bestraling een formulier om de terugbetaling bij het ziekenfonds aan te vragen. Richt je voor meer info tot de sociaal werker van de bestralingsafdeling.