‘Met milde open aandacht naar jezelf kijken’

Dokter Edel Maex over mindfulness en kanker

Uit Leven • Editie 71 • Juli 2016
Edel Maex 1

Een kankerdiagnose en -behandeling roept bij velen heftige emotionele stress en spanning op. ‘Mindfulness kan mensen met kanker en hun naasten helpen om anders met die stress om te gaan en om de spanning te verminderen’, stelt dr. Edel Maex, psychiater en mindfulnesstrainer aan ZNA Middelheim (Antwerpen). We vroegen hem wat mindfulness precies is en wanneer het welke ondersteuning kan bieden.

Auteur: Frederika Hostens • Fotograaf: Filip Claessens

Stel je vraag over kanker

Contacteer de Kankerlijn

Bel 0800 35 445
Nu beschikbaar
Ma-vrij 9-12u en 13-17u
Chat met de Kankerlijn
Nu offline Beschikbaar op 01/04/2024 om 09:00
Ma 9-12u
Woe 14-17u en 19:30-22:30u

‘Een bepaalde manier om met de dingen om te gaan die op ons pad komen’, zo omschrijft Edel Maex mindfulness. ‘Je geeft daarbij gelijke aandacht aan prettige en onprettige gevoelens en gedachten. Daarom noem ik het “open” aandacht. Het is tegelijk ook “milde” aandacht. Onbevangen en open alles wat zich aandient in je aandacht toelaten, is onmogelijk zonder een grote dosis mildheid, vriendelijkheid, mededogen en respect voor jezelf.’

Mindfulness wordt vaak ook omschreven als varen tussen twee klippen. Wat betekent dit voor iemand die kanker heeft?

Edel Maex: ‘Mensen zeggen vaak “Ik wil niet meer aan de onprettige dingen denken, ik zou die uit mijn hoofd willen zetten”. Dat gaat niet, zeker niet als je kanker hebt of als iemand met wie je je sterk verbonden voelt kanker heeft. Je kan zoiets ernstigs als kanker niet wegduwen of aan de kant schuiven. Ik noem dat de klip van het negeren. De andere klip is overspoeld worden door dat wat je overkomt en wat dat met je doet, erdoor meegesleept worden en erin verloren lopen. Mindfulnessmeditaties kunnen helpen om tussen die twee klippen door te varen, om de middenweg te volgen en zelf aan het stuur te blijven zitten.’

Hoe gebeurt dat concreet?

‘Door even te stoppen waarmee je bezig bent, door even te gaan zitten of liggen en te kijken wat er is, hier en nu. Steek het niet weg, duw het niet weg. Geef het ruimte op een manier dat je erbij aanwezig blijft, zonder je erin te verliezen.

Eigenlijk is dat iets heel natuurlijks. Het is ook hoe we het liefst hebben dat anderen met ons omgaan. Je hebt niet iemand nodig die je om de haverklap zegt “Laat het los” of “Denk niet aan je ziekte”. Je hebt ook niet iemand nodig die meegaat in jouw paniek. Je hebt iemand nodig die bereid is naar je te luisteren, die jou erkent in je angst, verdriet en paniek, die daar ruimte voor maakt. Als je doet zoals je wil dat anderen met je omgaan, hou je contact met waar je van wakker ligt, zonder dat je er de strijd mee aangaat.’

Edel Maex 2

Zeker in stormachtige momenten van ons leven is het belangrijk om contact te houden met de prettige dingen.

Die milde open aandacht maakt ook ruimte vrij voor prettige ervaringen, gevoelens en gedachten.

‘Inderdaad. Door stil te staan, komen die ook weer in beeld. Zeker in stormachtige momenten van ons leven is het belangrijk om contact te houden met de prettige dingen. Soms hebben mensen dan moeite om zich nog iets prettigs voor de geest te halen. Dan geef ik ze de vraag “Wat zou je missen als je het niet meer zou hebben” mee. Dat kan iets zijn dat zo vanzelfsprekend of zo klein en onbeduidend lijkt dat ze er zonder die vraag misschien niet aan denken. Maar het is wel degelijk iets prettigs dat aanwezig is in hun leven en dat ook aandacht verdient.’

Wat is mindfulnesstraining en hoelang duurt ze?

‘Het formaat waar we al jaren goede ervaringen mee hebben, zowel in de kankerzorg als daarbuiten, is dat van de achtwekentraining. De deelnemers volgen acht opeenvolgende weken elke week een groepssessie van twee tot drie uur en maken daarin kennis met mindfulnessmeditaties. Ze worden uitgenodigd om die elke dag thuis met behulp van een syllabus en audiofragmenten te oefenen. In de groepssessies is er ruimte om de ervaringen met de oefeningen en de thuisopdrachten te delen met de begeleider en met de andere deelnemers. Op het einde van die acht weken hebben de deelnemers iets ervaren en geproefd, dan is het aan hen om dat op hun manier in hun leven in te bouwen.’

De grote vragen en angsten komen veel meer op de voorgrond als de behandeling is afgerond. Dikwijls is dat het goede moment om met mindfulness te beginnen.

Is zo’n achtwekentraining wel haalbaar voor mensen die kanker hebben?

‘Als je hoort dat je kanker hebt, kan je je agenda weggooien, want alles wordt op zijn kop gezet. In de eerste periode wordt je agenda bepaald door onderzoeken en doktersbezoeken, je hebt nauwelijks nog tijd om iets anders te doen. In die “rush” stel je je niet eens veel vragen.' 

Mindfulnesstrainingen

Verschillende ziekenhuizen en andere zorgorganisaties mindfulnesstrainingen specifiek voor mensen met kanker en hun naasten. De prijs varieert van gratis tot 325 euro voor een reeks. Verschillende ziekenfondsen betalen dat gedeeltelijk terug, soms enkel via de aanvullende verzekering. 

Bekijk hier een lijst van ziekenhuizen die mindfulness aanbieden voor mensen met kanker. Of bekijk in de agenda alle mindfulnesstrainingen voor mensen met kanker van de komende maanden.

De grote vragen en angsten komen veel meer op de voorgrond zodra die rush voorbij is, zodra de eerste fase van de behandeling is afgerond. Dikwijls is dat het goede moment om met mindfulness te beginnen, omdat de vragen dan pas in alle hevigheid naar boven komen.’

Intussen bieden veel organisaties achtwekentrainingen aan, hoe kan ik er zeker van zijn dat ik kwaliteit krijg als ik een training kies?

‘De kwaliteitscontrole is een moeilijk punt. Die is er nu niet: iedereen kan mindfulnesstrainingen geven. Wat ik mensen vooral aanraad, is niet zomaar in te gaan op de eerste de beste folder die ze bij manier van spreken bij de bakker vinden. Twee essentiële criteria zijn volgens mij het beroep van de trainer en de doelgroep waarmee hij of zij vanuit dat beroep werkt en zijn ervaring met mindfulness. Wat het beroep betreft: voor mensen met kanker vind ik het belangrijk dat het iemand is die in een medische context werkt, liefst in het ziekenhuis. 

Voor mensen met kanker vind ik het belangrijk dat de mindfulnesstrainer in een medische context werkt, liefst in het ziekenhuis.

De eigen ervaring van de trainer vind ik ook relevant. Ik vergelijk dat met leren skiën: om iemand te leren skiën, moet je zelf kunnen skiën, je moet erdoor gepassioneerd zijn. Ook al leer je iemand op de blauwe piste skiën, je moet zelf de zwarte aankunnen.’

Is het mogelijk om mindfulnesstechnieken aan te leren zonder de achtwekentraining te volgen?

‘Je hoort me zeker niet zeggen dat de achtwekentraining het enige mogelijke formaat is om de mogelijkheden van mindfulness te verkennen. Wie zich aangesproken voelt door mindfulness, kan ook zelf aan de slag gaan met oefeningen (zie kader over meer lezen en/of thuis oefenen, red.). Het nadeel van in je eentje mindfulnesstechnieken aan te leren, is wel dat je geen opvang hebt als je in de knoop raakt. Die opvangmogelijkheid is er wel als je een achtwekentraining in een ziekenhuis volgt: je kan er voor individuele consultaties terecht bij de psycholoog of psychiater die de mindfulnesstraining begeleidt.

Edel Maex 3

Je mag niet onderschatten wat mindfulness kan teweegbrengen. Het is niet niks, elke dag stilstaan bij de dingen die je liever niet ziet. Als je moeilijke dingen tegenkomt, is het belangrijk dat je er met iemand over kan praten.’

Hoe verhouden gesprekstherapie en mindfulness zich tot elkaar?

‘Ik vind ze complementair, ze vullen elkaar aan. In gesprekstherapie gaat het om iemands verhaal: wat gebeurt er, hoe kan je dat plaatsen … In mindfulness gaat het niet over het verhaal zelf, het gaat over hoe je ermee omgaat. De meditaties geven je handvatten om er tijd en ruimte voor vrij te maken en om tussen de twee klippen door te varen. Soms is het zinvol om mindfulness aan te vullen met gesprekstherapie of om gesprekstherapie aan te vullen met mindfulness, maar het ene kan ook zonder het andere, dat hangt af van persoon tot persoon.’

Een slotbedenking?

‘Mindfulness is geen tovermiddel. Er is geen enkele aanwijzing dat mindfulness de lichamelijke processen beïnvloedt. Het bevordert de genezing dus niet. Wetenschappelijk onderzoek toont wel aan dat het ondersteunend is in het omgaan met stressvolle situaties en dus ook in het omgaan met een ernstige, levensbedreigende ziekte zoals kanker.’

Lees meer verhalen in het magazine Leven

Veel van onze verhalen zijn ook verschenen in het magazine Leven van Kom op tegen Kanker. Abonneer je om geen enkel verhaal te missen!