Hoe lymfoedeem behandelen?

De behandeling van lymfoedeem bestaat uit:

• compressietherapie,
• oefentherapie (beweging),
• manuele lymfedrainage,
• en huidzorg.

Het is ook van belang om je lichaamsgewicht onder controle te houden. Bij bepaalde soorten lymfoedeem kan overwogen worden om een periode ook lymfetaping toe te passen.

Lymfoedeem wordt bij voorkeur via deze niet-chirurgische methode behandeld. Enkel wanneer het lymfoedeem niet stabiel blijft tijdens de onderhoudsbehandeling kan een chirurgische behandeling overwogen worden. De niet-chirurgische behandeling moet dan wel nog voortgezet worden.

Het is belangrijk dat de behandeling van jouw lymfoedeem uitgevoerd wordt door een kinesitherapeut die gespecialiseerd is in oedeemtherapie. Vraag aan je behandelend arts bij wie je terechtkunt of zoek er een op oedema.be.

Compressietherapie is het aanbrengen van tegendruk in het oedeemgebied door middel van een bandage (windel) of een therapeutische kous. Welke vorm van compressie er wordt gebruikt, hangt af van de soort oedeem, de conditie van de patiënt en de behandelingsfase (is het doel om eerst het oedeemvolume te reduceren of om het te stabiliseren?).

Over het algemeen wordt de gezwollen regio eerst ‘gebandageerd’ met een verband (windel) in meerdere lagen. Het verband bedekt de huid volledig. De gelijkmatige druk ervan bevordert de afvoer van het weefselvocht. Door de tegendruk van het verband drukken de spieren tijdens beweging tegen het verband aan. Hierdoor wordt het lymfevocht als het ware weggepompt. Als je je arm of been zo normaal mogelijk beweegt, werkt het als een soort natuurlijke lymfemassage.

Zodra je gezwollen regio stabiel is in omvang, krijg je een therapeutische compressiekous aangemeten. Tijdens het dragen van de compressiekous kan de zwelling soms nog verder afnemen.

Compressiekousen voor de behandeling van lymfoedeem worden onder bepaalde voorwaarden terugbetaald door het ziekenfonds.

Bij bepaalde vormen van lymfoedeem kan pneumatische compressietherapie een onderdeel zijn van het behandelplan. Dit wordt ook wel pressotherapie genoemd. Tijdens deze therapie krijg je een band om je arm of been. Een ander woord hiervoor is manchet. De manchet is aangesloten op een soort pomp die lucht blaast in de manchet. De druk verplaatst zich door de manchet vanaf de hand of voet in de richting van de oksel of de lies. Zo wordt vocht uit een oedeemgebied verplaatst.

Bewegen heeft een gunstige invloed op de lymfestroom en op het gehele afweersysteem.

Bewegen zet de spieren aan het werk, ze werken als een pomp die de werking van de lymfevaten stimuleert. De afvoer van lymfevocht wordt hierdoor vijf- tot vijftienmaal maal zo hoog.

Laat je adviseren en begeleiden door je kinesitherapeut. Hij of zij leert jou bewegings- en ademhalingsoefeningen aan. Doe die oefeningen elke dag. Ze hebben een gunstige invloed op de lymfeafvoer en op de beweeglijkheid van je arm of been met lymfoedeem.

Bespreek met je kinesitherapeut ook welke sporten voor jou geschikt zijn. Fietsen, wandelen, zwemmen, gymnastiek, badminton, fitness, atletiek en schaatsen komen meestal in aanmerking. Start met een paar minuten om te kijken hoe je lichaam reageert. Geleidelijk aan kun je je sportactiviteit dan opdrijven.

Manuele lymfedrainage is een massagetechniek waarmee de oedeemtherapeut de afvoer van de lymfe stimuleert.

• Vind een gespecialiseerde oedeemtherapeut die ervaring heeft met manuele lymfedrainage op Oedema.be.

Er bestaan verschillende technieken voor manuele lymfedrainage. In Vlaanderen wordt momenteel vooral de methode Vodder toegepast, in Brussel en Wallonië vooral de methode Leduc. Vraag hierover meer uitleg aan je oedeemtherapeut of aan de arts die de behandeling van jouw lymfoedeem opvolgt.

Bij lymfoedeem helpt een goede huidverzorging infecties en uitdroging van de huid voorkomen.

Enkele tips:

• Breng een hydraterende lotion aan na het nemen van een bad of douche.
• Voorkom wondjes, brandwonden en huidbeschadigingen. Draag beschermende handschoenen of een beschermende broek om wondjes te vermijden, zeker als je in de tuin werkt. Heb je toch een wondje? Ontsmet het dan onmiddellijk met een desinfecterend middel.
• Vermijd extreme temperaturen.
• Laat je arm, schouder of been niet afknellen.
• Heb je lymfoedeem in de arm? Bloedprikken en inspuitingen gebeuren dan het best in de andere arm.
• Vermijd ieder type van kwetsuur (blauwe vlek, snijwonde, zonnebrand, sportletsel, insectenbeet, kattenkrabben …).

Gewichtscontrole kun je bereiken door gezond en gevarieerd te eten en voldoende te bewegen. Als er sprake is van overgewicht (BMI > 25), is het raadzaam om af te vallen. Laat je hiervoor begeleiden door een diëtist.

Bij lymfetaping wordt een elastische tape in smalle lange stroken (ongeveer 1 cm breed) op de huid in en rond het oedeemgebied aangebracht. Het doel is de huid op te tillen en het lymfetransport eronder te verbeteren.

Lymfetaping kan worden toegepast op armen en benen met lymfoedeem, maar laat ook toe om oedeem te behandelen op plaatsen in het lichaam waar compressietherapie niet of nauwelijks mogelijk is. Denk bijvoorbeeld aan oedeem in het gezicht, het halsgebied, de borst of de geslachtsdelen.

Vind een gespecialiseerde oedeemtherapeut die ervaring heeft met lymfetaping op Oedema.be.

Lymfoedeem hoeft meestal niet chirurgisch behandeld te worden. Enkel indien de combinatiebehandeling van compressietherapie, oefentherapie, manuele lymfedrainage en huidzorg onvoldoende resultaat blijkt te hebben en het lymfoedeemvolume blijft toenemen, kan chirurgie overwogen worden.

Chirurgische technieken voor de behandeling van lymfoedeem zijn o.a. een lymfekliertransplantatie of het aanleggen van verbindingen tussen lymfevaten en bloedvaten. Als er na de combinatietherapie nog altijd hinderlijk oedeem is, kan liposuctie (vetafzuiging) overwogen worden. Deze chirurgische ingrepen gebeuren in ons land alleen in enkele gespecialiseerde centra.

Personen met een matige tot ernstige vorm van lymfoedeem die veel zorg nodig hebben, kunnen in België terecht in een multidisciplinair centrum voor een ‘conservatieve’ fysiotherapeutische behandeling van lymfoedeem.

Deze centra gebruiken een fysiotherapeutische behandelingswijze: het volledige revalidatieproces van de persoon met lymfoedeem wordt er gecoördineerd en begeleid. De behandelingswijze is ‘conservatief’ omdat ze vooral focust op kinesitherapie in plaats van chirurgie.

Momenteel zijn er in België vier zulke multidisciplinaire centra erkend door het RIZIV:

• Gent: AZ Sint-Lucas - Lymfekliniek
• Gent: UZ - Lymfekliniek
• Leuven: UZ – Centrum voor lymfoedeem
• Namen: CHU UCL Namur - Site de Godinne

Deze centra zijn afdelingen van ziekenhuizen. Ze beschikken over een team van zorgverleners dat gespecialiseerd is in lymfoedeem. Het kernteam bestaat uit een arts-specialist, kinesitherapeuten, een verpleegkundige, een diëtist en een psycholoog. Het team kan ook een beroep doen op andere specialisten en een bandagist van het ziekenhuis.

De multidisciplinaire centra zijn bedoeld voor patiënten met lymfoedeem:

• voor wie een fysiotherapeutische behandeling medisch is aangewezen;
• die hiervoor méér kinesitherapie en verzorgingsmateriaal nodig hebben dan dat de ziekenfondsen normaal terugbetalen;
• én die nood hebben aan een behandeling door verschillende therapeuten van het team van het centrum.

Bovendien moet het lymfoedeem aan al deze kenmerken beantwoorden:

• het is een lymfoedeem van stadium II, II laat of III (volgens de classificatie van ernst van het lymfoedeem);
• én het bevindt zich in de ledematen (armen of benen) of in de middenregio van het lichaam (het gezicht, de genitaliën, de zone van de borstkas);
• én de omvang van het aangetaste lichaamsdeel is met minstens 10 % toegenomen door het lymfoedeem of het expertisecentrum kan met foto’s en een klinisch verslag de ernst van het lymfoedeem aantonen indien het lymfoedeem zich in beide benen of armen of in de middenregio van het lichaam bevindt.

Je moet naar het centrum verwezen zijn door je huisarts of door een arts-specialist die jouw lymfoedeem behandelt om in aanmerking te komen voor terugbetaling door het ziekenfonds.

Voor lymfoedeempatiënten die niet in aanmerking komen voor opvolging in een multidisciplinair centrum, is het vaak een lange, individuele zoektocht. Heb je vragen, krijg je graag tips of wil je ervaringen uitwisselen met lotgenoten? Neem dan contact op met de Kankerlijn.

Omdat lymfoedeem een blijvend probleem is, is het noodzakelijk dat de persoon met lymfoedeem in staat is het lymfoedeem (gedeeltelijk) zelf te behandelen. De meeste ziekenhuizen organiseren infosessies om de zelfbehandeling van lymfoedeem aan te leren en te stimuleren. In die sessies leert je onder meer

• zelf een windel (bandage) aanbrengen;
• de compressiekous goed (laten) aanbrengen;
• welke oefeningen je zelf kunt uitvoeren;
• hoe je bij jezelf lymfedrainage kunt toepassen;
• hoe je zelf huidzorg kunt toepassen.

Vraag in jouw ziekenhuis wanneer de volgende infosessie over lymfoedeem plaatsvindt.