Geheugen- en concentratieproblemen na kanker

Zijn deze problemen een gevolg van de behandeling met chemotherapie? Mogen we dus spreken van een ‘chemobrein’?

Wim Schrauwen: ‘Eén ding is zeker: ook al hebben experts nog veel vragen over hoe deze geheugen- en concentratiestoornissen ontstaan, ze zijn écht, geen inbeelding. Chemotherapie heeft een grote invloed op het lichaam, en dus ook op de werking van de hersenen. Vandaar dat soms de term chemo brain gebruikt wordt. Maar die term is wat te eng, want er spelen zeker ook andere factoren mee. Want waarom hebben niet alle vrouwen die chemotherapie kregen, problemen met het geheugen of de concentratie? En waarom signaleren sommige vrouwen die alleen bestraling en hormonale therapie kregen, dezelfde problemen?’ 

Waar kunnen die geheugenproblemen dan nog vandaan komen? 

‘Wij onderzoeken of ook bepaalde stressfactoren een oorzaak kunnen zijn of het probleem versterken. Kanker en de behandeling ervan schudden je leven dooreen. Het is logisch dat je angstig bent voor wat de toekomst brengt, dat je twijfelt en piekert. Dat heeft een invloed op het geheugen en de concentratie. 

Mensen die bedrukt zijn of gestresseerd, hebben meer aandacht voor het eigen falen. Als ik een afspraak vergeet of mijn sleutels niet vind, dan is dat ook een ‘cognitief falen’. Maar het is pas als ik er echt op let en er me zorgen over maak, dat het wordt uitvergroot en in mijn ogen een probleem wordt. En dat is wat mensen onder negatieve stress doen, ze benadrukken hun eigen falen. Het valt hen veel meer dan vroeger op dat ze dingen vergeten of soms moeite hebben om zich te concentreren. Daar komt een tweede factor bij: wie onder negatieve stress staat of bedrukt is, maakt meer fouten. Sommige mensen komen dus in een vicieuze cirkel terecht. Ze zijn angstig en bedrukt door de ziekte en de behandeling. Daardoor hebben ze meer aandacht voor wat niet zo goed lukt en minder voor wat wel nog goed lukt. Dat zorgt voor nog meer druk en stress. En dan werken onze hersens minder goed. Ten slotte vragen we ons af of ook een heel normale verwerking niet heel wat aandacht opslorpt en op die manier ook een negatieve invloed heeft op ons denken.’

Welke concrete klachten hebben vrouwen? Kun je enkele voorbeelden geven?

Je doet op dit moment zelf onderzoek naar het fenomeen. Verbetert het na de behandeling? 

‘Het doel van ons onderzoek is proberen te voorspellen welke mensen kwetsbaar zijn voor deze cognitieve problemen zodat we tijdens de behandeling al maatregelen kunnen nemen om de klachten achteraf te voorkomen. We zijn nog volop bezig met het onderzoek, maar we zien al wel dat de geheugenklachten van vrouwen een half jaar na de behandeling niet zijn verminderd, integendeel. Dat is niet zo verwonderlijk want een half jaar na de behandeling verwachten de vrouwen van zichzelf dat ze er weer staan. De omgeving en de samenleving verwachten dat ook. De druk om normaal te functioneren is dus groot en het begrip voor de klachten neemt af. Het wordt moeilijker om erover te praten terwijl dat precies verhelderend kan zijn en ervoor kan zorgen dat iemand uit de vicieuze cirkel geraakt. Het is niet goed om lang met je vragen en klachten te blijven zitten.’ 

Praten kan helpen. Heb je nog tips?

‘Het is belangrijk er de mensen van bewust te maken dat ze piekeren en op die manier vast kunnen komen te zitten. Je moet ook altijd het geheel bekijken: voldoende slaap en een geordend leven helpen. Medicatie kan een negatieve impact hebben.'

Het is ook geen goed idee om op een doorgedreven en rigide manier je geheugen of je concentratievermogen te trainen, want op die manier ga je eigenlijk op zoek naar wat niet gaat. Je bevestigt het falen en dat veroorzaakt alleen maar meer druk. Het lijkt veel beter afstand te nemen, je hoofd leeg te maken, mentale rust te vinden. Mindfulness bijvoorbeeld kan daarbij helpen. Het normale leven oppikken, weer aan het werk gaan, is ook heel belangrijk. Op voorwaarde dat je van je werkgever de ruimte krijgt om op eigen tempo je routine terug te vinden. Het is normaal dat dit tijd vraagt, kanker en de behandeling zijn zeer ingrijpende gebeurtenissen.’