Vruchtbaarheidssparende ingrepen en technieken bij vrouwen

Soms worden meerdere technieken gecombineerd in één behandeling. Deze ingrepen vinden plaats vóór de behandeling van kanker. De meeste worden uitgevoerd in een fertiliteitscentrum.

Wellicht kom je voor de lastige keuze te staan om wel of niet een vruchtbaarheidssparende ingreep te ondergaan. Een beslissing nemen is vaak niet eenvoudig; zeker omdat zoveel andere zaken jouw aandacht vragen. Vraag aan je arts wat de gevolgen en risico’s zijn van de verschillende keuzemogelijkheden:

• géén vruchtbaarheidsbehandeling ondergaan
• eicellen en/of eierstokweefsel invriezen
• embryo’s invriezen
• eierstokken verplaatsen (heelkundige ingreep)
• de werking van de eierstokken onderdrukken

Eicellen of weefsel invriezen wordt ook wel cryopreservatie genoemd, of specifiek bij mensen met kanker oncofreezing.
 

Opvolging van jouw vruchtbaarheid d.m.v. bloedafname en echografie is heel belangrijk na de kankerbehandeling. Ook wanneer je menstruatiecyclus terugkeert, blijft die opvolging nodig. Je eicelvoorraad kan immers aangetast zijn waardoor je sneller in menopauze gaat.

Als na je kankerbehandeling blijkt dat je onvruchtbaar bent geworden en als je op dat moment toch een kinderwens hebt, kun je eiceldonatie, draagmoederschap, adoptie of pleegzorg overwegen. Sommige koppels kiezen ervoor om verder te gaan zonder kinderen.

Vrouwen die voor een kankerbehandeling staan en een kinderwens hebben, kunnen ervoor opteren om onbevruchte eicellen te laten invriezen. Na de kankerbehandeling wordt er gekeken naar de gezondheid en de vruchtbaarheid van de vrouw en kunnen er na overleg eicellen worden gedooid, bevrucht in het lab en teruggeplaatst in de baarmoeder om een zwangerschap tot stand te brengen. Deze ingreep is mogelijk vanaf de puberteit, meer specifiek vanaf de eerste menstruatie.

Eicellen invriezen kan op twee manieren: na een hormonale stimulatie van de eierstokken, of zonder stimulatie, namelijk via in-vitromaturatie (ivm).

In een normale, spontane cyclus ontwikkelt zich elke maand één eiblaasje (follikel) met daarin één eicel. Door stimulatie met hormonen kunnen zich meerdere eiblaasjes tegelijk ontwikkelen. Wanneer de follikels na stimulatie groot genoeg zijn, kan men meerdere eicellen bekomen en vriesbewaren. Dat gebeurt door de follikels aan te prikken, meestal via vaginale weg. 

De hormoonbehandeling duurt ongeveer twee weken en kan dus alleen als er genoeg tijd is voor de start van de kankerbehandeling. Bij hormoongevoelige tumoren worden de hormooninjecties gecombineerd met tabletten die de hormoonspiegel in de bloedbaan onderdrukken. Zo heeft de hormoonbehandeling geen invloed op de ontwikkeling van de tumor.

Als een hormoonbehandeling door tijdsdruk niet mogelijk is, kun je ervoor opteren om voor de behandeling onrijpe eicellen uit de eierstokken te laten oogsten. Het rijpingsproces gebeurt dan in het laboratorium. We noemen deze techniek in-vitromaturatie (ivm). Die techniek wordt niet in alle fertiliteitscentra toegepast, maar kan wel een meerwaarde zijn voor vrouwen die voor een kankerbehandeling staan.

Wetenschappelijk gezien blijven ingevroren eicellen zo goed als onbeperkt houdbaar. De wetgeving stelt een termijn van 10 jaar voor bewaring, maar die kun je laten verlengen als je daartoe de nodige stappen onderneemt.

Vrouwen kunnen dus eicellen onmiddellijk laten invriezen. Vrouwen met een vaste partner kunnen er ook voor kiezen om eicellen te laten bevruchten met zaadcellen van hun partner en de embryo’s te laten invriezen. Bij in-vitrofertilisatie (ivf) worden eicellen en zaadcellen in een laboratorium bij elkaar gebracht. 

Na de kankerbehandeling wordt er gekeken naar de gezondheid en de vruchtbaarheid van de vrouw en kan er na overleg een embryo worden ontdooid en teruggeplaatst in de baarmoeder om een zwangerschap tot stand te brengen.

Wetenschappelijk gezien blijven ingevroren embryo’s zo goed als onbeperkt houdbaar. De wetgeving stelt een termijn van 5 jaar voor bewaring, maar die kun je laten verlengen als je daartoe de nodige stappen onderneemt.

Eierstokken zijn enkele centimeters groot en gemakkelijk bereikbaar via een kijkoperatie. Langs die weg kan één eierstok of een deel van een eierstok weggenomen worden,  zonder veel risico op complicaties. Van het eierstokweefsel dat zo verkregen wordt, worden onmiddellijk kleine stukjes van de buitenste schil ingevroren. In die schil bevindt zich namelijk de eicelvoorraad. Nadien kan dat eigen eierstokweefsel teruggeplaatst (getransplanteerd) worden om opnieuw follikels (eiblaasjes) tot ontwikkeling te laten komen.

Deze techniek wordt nog niet in elk fertiliteitscentrum toegepast. Wereldwijd zijn er tot nu toe wel al meer dan 200 zwangerschappen via deze behandeling tot stand gekomen.  Vriesbewaring van eierstokweefsel kan ook worden aangeboden aan meisjes (zelfs voor de puberteit) die een kankerbehandeling krijgen met radio- en/of chemotherapie.

Wetenschappelijk gezien blijft ingevroren eierstokweefsel onbeperkt houdbaar. De wetgeving stelt een termijn van 10 jaar voor bewaring, maar die kun je laten verlengen als je daartoe de nodige stappen onderneemt. 

Bij bestraling van het kleine bekken is het schadelijke effect op alle organen in die regio zeer direct. Daarom kan het een optie zijn om voor de start van een radiotherapie de eierstokken (tijdelijk) ‘op te hangen’ naar een hoger gelegen plaats in de buikholte, bijv. onder de lever. Het doel is om ze buiten het bestralingsveld te brengen én ze mogelijk beter af te schermen tegen de straling. Deze ingreep verloopt via een kijkoperatie.

Door inspuitingen met antihormonen worden je eierstokken tijdelijk in een rustfase gebracht, waardoor ze minder gevoelig zijn voor schade door de behandeling. Deze behandeling biedt geen absolute garantie op het behoud van vruchtbaarheid, maar kan bij bepaalde kankertypes toch nuttig zijn om het verlies van eicellen door chemotherapie te beperken.

Meer informatie

• Kanker.nl: vruchtbaarheid
• brusselsoncofertility.be
• Save My Fertility (Engels)
• National Cancer Insitute: seksualiteit en fertiliteit bij vrouwen (in het Engels)
• American Cancer Society: fertiliteit bij vrouwen met kanker (in het Engels)