Immunotherapie

Immunotherapie of immuuntherapie is een groep van behandelingsmethoden die erop gericht zijn onze natuurlijke afweer of immuniteit te stimuleren om kankercellen aan te vallen en op te ruimen. Hoe werken deze behandelingen en hoe worden ze uitgevoerd? Welke soorten kanker kunnen er vandaag met kans op succes mee behandeld worden?

Bij een behandeling met immunotherapie wordt het afweersysteem van de patiënt gebruikt om de kankercellen aan te vallen en op te ruimen. De behandeling ondersteunt de natuurlijke afweer of maakt hem extra actief. Ze biedt soms een langdurige oplossing voor patiënten voor wie andere behandelingen onvoldoende of niet meer aanslaan. Immunotherapie wordt beschouwd als een revolutie in de kankergeneeskunde maar werkt wel lang niet voor iedereen. 

Soorten immunotherapie

Er bestaan verschillende vormen van immunotherapie, waaronder checkpointremmers, therapeutische vaccins en CAR-T-therapie. 

Checkpointremmers 

Kankercellen hebben foutjes in hun DNA en ook in hun eiwitten. Daardoor is ons immuunsysteem in staat om kankercellen te herkennen en op te ruimen, net zoals het virussen of bacteriën opruimt. Op die manier wordt de ontwikkeling van kanker vaak in de kiem gesmoord. Helaas weten kankercellen vaak handig te ontsnappen aan het afweersysteem doordat ze eiwitten maken die de afweercellen als het ware verlammen. Sommige kankercellen zetten bijvoorbeeld een rem op de T-cellen (een van de soorten witte bloedcellen). Door deze rem kunnen de T-cellen de kankercellen niet opruimen en kunnen de kankercellen blijven groeien. Zo kan een tumor ontstaan. 

Recent hebben onderzoekers het mechanisme hierachter ontrafeld en geneesmiddelen ontwikkeld die deze rem opheffen. Zo kunnen de T-cellen de kankercellen opnieuw aanvallen en opruimen. We noemen deze geneesmiddelen checkpointremmers of immune checkpoint-inhibitoren. 

Voorbeelden van checkpointremmers zijn atezolizumab (merknaam Tecentriq), durvalumab (Imfinzi), ipilimumab (Yervoy), nivolumab (Opdivo) en pembrolizumab (Keytruda). 

Menselijke T-lymfocyten die kankercellen aanvallen

3D-illustratie van menselijke T-lymfocyten die kankercellen aanvallen. Immunotherapie is een behandeling die onze natuurlijke afweer stimuleert om de kanker aan te vallen.

Een behandeling met checkpointremmers leidt bij een aantal kankertypes - waaronder melanoom, longkanker, nierkanker, slokdarmkanker, basaalcelkanker (een vorm van huidkanker) en plaveiselcelkanker (ook een vorm van huidkanker) - vaak tot een langere overleving. Helaas werkt dit niet voor elke patiënt (zelfs met eenzelfde tumortype). Een voorafgaande selectie van de patiënten is dus aangewezen. Er wordt voortdurend verder onderzoek verricht om deze vorm van immunotherapie succesvol te kunnen toepassen voor meer kankerpatiënten. 

Therapeutische vaccins 

Therapeutische vaccins hebben tot doel het immuunsysteem van de patiënt beter te laten reageren tegen kenmerken van de kankercellen zodat het lichaam zelf de kankercellen beter kan aanvallen. Er bestaan verschillende soorten therapeutische vaccins tegen kanker, waaronder vaccins met eiwitten of fragmenten van eiwitten (peptiden), vaccins met genetische informatie van kankercellen (DNA- of RNA-moleculen) en vaccins met dode kankercellen. 

Vaak wordt nog een immuunbevorderend product toegevoegd (een adjuvans) of worden de eiwitten, de genetische informatie of de dode kankercellen geladen op specifieke afweercellen (dendritische celtherapie). Bij die laatste vorm van behandeling worden er eerst immuuncellen uit het bloed van de patiënt geïsoleerd om ze in het laboratorium om te zetten tot een therapeutisch celvaccin. 

Een behandeling met therapeutische vaccins is geen standaardbehandeling bij kanker. Er wordt nog volop onderzoek naar deze behandeling gedaan. Bij bepaalde kankersoorten wordt ze soms gegeven als onderdeel van een klinische studie

CAR-T-therapie 

Bij CAR-T-therapie worden de eigen witte bloedcellen genetisch aangepast. De afweercellen kunnen dankzij deze bewerking iets wat ze daarvoor niet konden: de kankercellen herkennen, en soms ook vernietigen.  

Behandeling met CAR-T-therapie is erg duur en wordt op dit moment alleen terugbetaald voor kinderen en jongvolwassenen met acute lymfatische leukemie en volwassenen met diffuus grootcellig B-cellymfoom (een agressieve vorm van lymfeklierkanker) bij wie een andere behandeling niet of onvoldoende aanslaat. Naar alle waarschijnlijkheid zullen in de toekomst nog meer kankerpatiënten geholpen kunnen worden met deze innovatieve therapie.

Toepassing immunotherapie

Immunotherapie is een onderdeel van de standaardbehandeling voor verschillende kankers, waaronder melanoom, longkanker, nierkanker, blaaskanker, hoofd-halskanker en slokdarmkanker. Voor andere kankertypes wordt immunotherapie nog verder uitgetest en geoptimaliseerd. De behandeling wordt soms gegeven als onderdeel van een klinische studie.

Immunotherapie kan toegediend worden als de enige behandeling voor bepaalde kankers, maar kan ook worden gecombineerd met andere behandelingen, zoals chirurgie, chemotherapie of radiotherapie.

Immunotherapie kan ook een vervolgbehandeling zijn na een eerdere behandeling met chemotherapie of doelgerichte therapie.

Toediening immunotherapie

Voor melanoom, een agressieve huidkanker, is immunotherapie met ipilimumab (merknaam Yervoy) en/of nivolumab (Opdivo) erkend als deel van de standaardbehandeling.

Toediening immunotherapie

Je krijgt de immunotherapiemedicijnen meestal via een infuus of via onderhuidse injecties. Meestal kan dit in het dagziekenhuis, soms is een ziekenhuisopname nodig. Vaak wordt de behandeling meerdere keren herhaald, met een rustperiode van enkele weken tussen de behandelingen.

Bijwerkingen immunotherapie

Of en hoeveel bijwerkingen er optreden, hangt af van de soort immunotherapie en verschilt per persoon. Soms zijn er geen of weinig bijwerkingen, soms is er een plaatselijke bijwerking of zijn er bijwerkingen door het hele lichaam.

Treden er bijwerkingen op, dan heeft dat te maken met het overmatig werken van het immuunsysteem. Door immunotherapie leert het afweersysteem de kankercellen te herkennen als lichaamsvreemd. In sommige gevallen worden echter hierdoor ook eigen organen als lichaamsvreemd gezien. Daardoor ontstaat er een afweerreactie tegen deze organen. Dat noemen we een auto-immuunreactie. Deze reactie kan zich op alle organen richten, bijvoorbeeld de huid, darmen, longen, het hart, de gewrichten, ogen en onze zenuwen. Het kan resulteren in bijvoorbeeld huidafwijkingen, diarree, kortademigheid, gewrichtspijnen en extreme vermoeidheid. 

Over immunotherapie bij uitgezaaide longkanker

Het is belangrijk dat je alle mogelijke bijwerkingen meteen aan je arts signaleert. Ook schijnbaar banale klachten kunnen immers wijzen op een auto-immuunreactie. 

Over het algemeen zijn de bijwerkingen van immunotherapie goed te behandelen als ze tijdig worden herkend. Bespreek je klachten met jouw behandelend arts die jou raad kan geven hoe je er het best mee omgaat. Soms zal de arts een ander medicijn voorschrijven tegen de bijwerkingen. Als je last hebt van ernstige bijwerkingen, kan het ook gebeuren dat je arts de immunotherapie stopzet.

Stel je vraag over kanker

Contacteer de Kankerlijn

Bel 0800 35 445
Nu niet beschikbaar
Ma-vrij 9-12u en 13-17u
Chat met de Kankerlijn
Nu offline Beschikbaar op 01/04/2024 om 09:00
Ma 9-12u
Woe 14-17u en 19:30-22:30u
Met dank aan prof. dr. Bart Neyns en prof. dr. Hans Wildiers
Laatst aangepast op