Veelgestelde vragen over HPV-vaccinatie

Momenteel zijn er twee vaccins tegen HPV beschikbaar in België: Cervarix en Gardasil9. De twee vaccins beschermen in grote mate tegen de types 16 en 18. Types 16 en 18 zijn de twee belangrijkste types die baarmoederhalskanker veroorzaken. Ze worden teruggevonden bij 75 van de 100 baarmoederhalskankers. Let wel: de vaccins beschermen enkel wanneer ze preventief worden toegediend, en niet wanneer er al een besmetting gebeurd is. 

Daarnaast beschermt Gardasil 9 ook nog tegen de HPV-types 31, 33, 45, 52 en 58. Deze types kunnen ook aan de basis liggen van baarmoederhalskanker, maar ze komen minder voor.   

Gardasil9 beschermt bovendien tegen de types 6 en 11, die ongeveer 90 procent van de genitale wratten veroorzaken. Genitale wratten veroorzaken geen kanker maar kunnen wel heel vervelend zijn. 

In Vlaanderen wordt het vaccin Gardasil9 gratis aangeboden in het vaccinatieschema. Wie buiten de doelgroep van de gratis vaccinatie valt en zich wil laten vaccineren, bespreekt het best met haar/zijn arts welk vaccin het meest geschikt is in haar/zijn geval. 

De Vlaamse overheid biedt het Gardasil9-vaccin tegen HPV via het CLB gratis aan voor alle meisjes en jongens in het eerste jaar secundair onderwijs in Vlaanderen en voor kinderen van dezelfde leeftijd in het buitengewoon onderwijs. Ook de huisarts kan het vaccin toedienen, maar dan betaal je wel de raadpleging. Het vaccin is gratis indien de huisarts het bestelt via Vaccinnet, het bestelsysteem van de Vlaamse overheid. Als je het vaccin met een voorschrift afhaalt bij de apotheker is het niet gratis. 

Meisjes en jongens die de vaccinatie op een later moment wensen, moeten de vaccins zelf in de apotheek aankopen, op voorschrift van een arts. In die gevallen betaalt het ziekenfonds het vaccin gedeeltelijk terug, zolang ze nog geen 19 jaar zijn op het moment van de eerste dosis. 

De jongere krijgt daarvoor een brief met informatiefolder mee via school. De vaccinatie bestaat uit twee inentingen in de loop van één schooljaar. Die kunnen gegeven worden door de centra voor leerlingenbegeleiding (CLB) of door een arts naar keuze. In dat laatste geval komt er wel de kost van een raadpleging bij. 

Het gaat om een aanbod, niet om een verplichte vaccinatie. Alleen vaccinatie tegen polio is in ons land wettelijk verplicht. 

Een besmetting met HPV kan al opgelopen worden vanaf het eerste seksuele contact. Daarom gebeurt een vaccinatie bij voorkeur daarvoor, nog vóór besmetting met één van de types kan zijn opgetreden. Bovendien reageert het afweersysteem op jonge leeftijd het best op de vaccinatie. 

Meestal ruimt ons lichaam de HPV-besmetting inderdaad op. Maar soms blijft het virus langer zitten. Een deel van die verborgen besmettingen leidt na jaren tot veranderingen in de cellen van de baarmoederhals. Uiteindelijk kan dit overgaan in baarmoederhalskanker zonder dat we het merken. Tussen besmetting en het ontstaan van baarmoederhalskanker zit meestal vijftien jaar of langer. De HPV-vaccinatie kan dat voorkomen. 

Ook jongens kunnen besmet raken met HPV. Ze kunnen er natuurlijk geen baarmoederhalskanker van krijgen, maar ze kunnen enerzijds het virus overdragen op meisjes en anderzijds zelf een HPV-kanker ontwikkelen zoals kanker in de hoofd-hals-regio, anuskanker of peniskanker, of andere ziektes zoals genitale wratten.  

In tegenstelling tot voor baarmoederhalskanker is er geen gemakkelijke en betrouwbare screeningsmethode voorhanden. Daarom adviseerde de Hoge Gezondheidsraad in september 2017 om voortaan ook jongens te vaccineren. Sinds het schooljaar 2019-2020 kunnen ook jongens in het eerste middelbaar via het CLB van de school gratis het vaccin krijgen. 

Voor meisjes en jongens die niet in aanmerking komen voor de gratis vaccinatie is er een gedeeltelijke terugbetaling van Gardasil9 via het ziekenfonds (RIZIV). De terugbetaling geldt voor alle meisjes en jongens van 12 tot en met 18. Meisjes en jongens die ouder zijn en al een eerste vaccin kregen vóór hun 19de verjaardag, komen ook in aanmerking voor terugbetaling.  

Een gewone verzekerde betaalt dan nog slechts 12,10 euro per vaccin (8 euro met verhoogde tegemoetkoming).

Meisjes en jongens ouder dan 19 bij de eerste inenting krijgen geen terugbetaling. Eén dosis Cervarix kost 69,83 euro en één dosis Gardasil9 kost 131,49 euro. Afhankelijk van de leeftijd zijn twee of drie doses nodig voor een optimale bescherming. 

Voor wie jonger is dan vijftien jaar, volstaan twee vaccins met een tussenperiode van zes maanden. Na één inenting maakt het lichaam nog niet voldoende afweerstoffen aan om goed en langdurig beschermd te zijn tegen een besmetting met de HPV-types. Bij de tweede inenting wordt de afweerreactie versterkt, waardoor er voldoende bescherming is. Stoppen na één inenting is niet gevaarlijk, maar biedt niet voldoende bescherming tegen het virus. 

Voor wie ouder is dan 15 jaar worden drie dosissen aanbevolen. 

Je bent pas volledig beschermd tegen de types waartegen de vaccins bescherming bieden als je het volledige vaccinatieschema hebt doorlopen. Daarvóór kun je dus nog besmet raken met een van de HPV-types, waardoor het vaccin een deel van zijn beschermende werking kan verliezen. Vrijen met een condoom is niet voldoende. Ook delen van de geslachtsorganen die niet door een condoom zijn bedekt, kunnen met het virus besmet zijn, waardoor het virus toch kan worden overgedragen. 

Neen. Dat is zinloos. De meeste besmettingen met HPV zijn immers van tijdelijke aard en verdwijnen spontaan. Uitzonderlijk is er een langdurigere infectie die dan wel kan leiden tot veranderingen in de cellen van de baarmoederhals die dan later kunnen leiden tot baarmoederhalskanker. Precies daarom wordt vrouwen vanaf de leeftijd van 25 jaar aanbevolen om de drie jaar een uitstrijkje te laten nemen. 

De twee beschikbare vaccins tegen HPV zijn allebei even betrouwbaar. 

Let wel: de vaccins bieden geen bescherming tegen alle types HPV en bieden dus ook geen volledige bescherming tegen het ontstaan van baarmoederhalskanker. 

• Cervarix beschermt tegen de types 16 en 18 als je nog niet door die types bent besmet. 
• Gardasil 9 beschermt tegen de types 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 en 58 als je nog niet door die types bent besmet. 

We zouden de HPV-vaccinatie kunnen vergelijken met het dragen van een kogelvrij vest. Je bent er grotendeels door beschermd, maar niet helemaal. Precies omdat het vaccin dus geen volledige bescherming biedt, raden de overheden in ons land aan dat vrouwen vanaf 25 jaar tot en met 64 jaar om de drie jaar een uitstrijkje laten nemen, óók als ze gevaccineerd zijn tegen HPV. Dat is nodig om afwijkingen op te sporen die veroorzaakt zijn door types HPV waartegen de vaccins niet beschermen. 

De bescherming houdt minstens tien jaar aan. Waarschijnlijk blijven de afweerstoffen zelfs veel langer in je lichaam. Hoe langer het vaccin bestaat, hoe duidelijker de termijn zal blijken. 

Dat is nog niet zeker. Uit onderzoek zal blijken hoe lang het HPV-vaccin bescherming biedt. Nu al is zeker dat dat minstens tien jaar is, en de kans is groot dat het véél langer is. Als zou blijken dat de bescherming door de inenting na bijvoorbeeld tien tot vijftien jaar duidelijk afneemt, dan kan het eventueel aanbevolen zijn om de jongeren die nu al zijn ingeënt als volwassenen nog een extra prikje te geven. 

Zoals elke vaccinatie kan ook HPV-vaccinatie een aantal bijwerkingen veroorzaken: 8 op de 10 krijgt last van pijn rond de prikplek en spierpijn in de bovenarm. Sommigen hebben last van pijn, jeuk, een rode huid of een verdikking op de prikplek. Ook buikpijn, misselijkheid, moeheid, hoofdpijn of koorts komen voor, maar de meeste klachten zijn mild en gaan vanzelf weer weg. Net als bij andere vaccinaties vallen sommige jongens en meisjes (bijna) flauw. Meestal komt dat door de spanning van het vaccineren en niet door wat er in het vaccins zelf zit. 

De vaccins worden ook afgeraden voor zwangere vrouwen, maar dat is voor de meeste medicijnen het geval. 

Het is uiteraard belangrijk dat er ook gewaakt wordt over eventuele bijwerkingen op lange termijn. Uit het onderzoek dat tot nog toe werd gevoerd, blijkt voorlopig niet dat er bijwerkingen zijn op lange termijn. Het spreekt vanzelf dat men moet blijven toezicht houden op alle mogelijke bijwerkingen, zowel op lange als op korte termijn. Daarom is het belangrijk dat je, als patiënt, eventuele nieuwe bijwerkingen van medicijnen aan je arts meldt. 

Nee, de vaccinatie beschermt alleen tegen bepaalde types van het HPV-virus die baarmoederhalskanker en tegen bepaalde types die genitale wratten kunnen veroorzaken. De vaccinatie beschermt niet tegen andere seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia, hepatitis B of HIV (het virus dat aids veroorzaakt). Veilig vrijen blijft dus belangrijk. Meer informatie over veilig vrijen en over soa’s vind je op allesoverseks.be. 

De kans op baarmoederhalskanker of een voorstadium ervan blijft bestaan. Overweeg daarom om driejaarlijks een uitstrijkje te laten nemen indien je tussen de 25 en 64 jaar bent. Je krijgt daarvoor een uitnodiging via het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Waarom? 

• Het vaccin beschermt niet tegen alle types HPV die baarmoederhalskanker kunnen veroorzaken. 
• Wie al seksueel actief was vóór de vaccinatie, kan al besmet zijn geraakt met een type HPV. Het vaccin beschermt niet meer tegen het type waarmee je al besmet was. 
• De beschermende effecten van het vaccin op lange termijn zijn bovendien nog niet helemaal bekend. 

Ook bij oudere meisjes en jongens en bij jonge vrouwen en mannen die al seksueel actief zijn, kan vaccinatie nog nuttig zijn. Zelfs al zijn ze al met een van de types besmet geraakt, dan biedt de vaccinatie nog altijd bescherming tegen het (de) andere HPV-type(s) waartegen het vaccin bescherming biedt. De kans dat ze met alle types HPV die kanker veroorzaken, besmet zijn geraakt, is erg klein. Het vaccin zal in dat geval nog bescherming bieden tegen het (de) type(s) waarmee ze nog niet besmet zijn geraakt. 

Behoor je niet tot de tienerpopulatie en wil je weten of vaccinatie in jouw geval nog nuttig is, dan bespreek je dit het best met je arts. Je leefgewoonten spelen hierbij een rol. 

Voor wie niet in aanmerking komt voor de gratis vaccinatie, moeten vaccins zelf aangekocht worden in de apotheek, op voorschrift van een arts. Vaccinatie gebeurt in dat geval door een arts naar keuze. Voor wie ouder is dan 18, is er ook geen terugbetaling van het vaccin meer via het ziekenfonds. 

De Hoge Gezondheidsraad raadt systematische vaccinatie aan voor meisjes en jongens van 9 tot 14 jaar. Ook aan mannen die seks hebben met mannen wordt aangeraden om zich te laten vaccineren tot een leeftijd van 26 jaar. Bij patiënten na transplantatie en patiënten met hiv wordt vaccinatie ook aangeraden.  

Uit de studies die tot nu toe zijn gedaan, blijkt dat ook al heb je al seksueel contact gehad en ben je al met HPV besmet geraakt, vaccinatie toch nog altijd kan helpen. Bij het ouder worden produceert het lichaam minder antistoffen tegen virussen, dus ook tegen HPV. Een oude, slapende besmetting die al een tijdje in het lichaam sluimert, krijgt door die verminderde afweer de kans om toch nog actief te worden. Dat kan deels verklaren waarom er — na een eerste piek in de jonge populatie — bij personen rond de 40 à 50 jaar een tweede opflakkering van HPV-besmettingen is. Met het vaccin maak je een extra dosis antistoffen aan om het virus te lijf te gaan.  

Sommigen moeten er misschien rekening mee houden dat hun partner hen niet altijd trouw is. Langs hun partner om kunnen ze zo toch besmet raken met andere types HPV waarmee ze nog niet waren besmet. 

Personen die op latere leeftijd aan een nieuwe relatie beginnen, lopen het risico om nog met een type HPV besmet te worden waarmee ze nog niet waren besmet. Ook dan hebben ze baat bij een vaccinatie. 

Bespreek dit met je  arts. Let wel: voor personen ouder dan 18 is er geen terugbetaling meer voor het vaccin via het ziekenfonds.