Baarmoederhalskanker wordt bijna altijd veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). Er bestaan meer dan honderd soorten HPV, waarvan de meeste onschadelijk zijn. De meeste volwassenen kregen ooit wel een HPV-infectie door seksueel contact, maar meestal geneest die vanzelf. Een HPV-infectie die niet weggaat, kan soms leiden tot baarmoederhalskanker. Baarmoederhalskanker zelf is niet besmettelijk. HPV wel.
Baarmoederhalskanker ontwikkelt zich heel langzaam. De kanker heeft namelijk voorstadia of voorlopers. In de overgangszone van de baarmoederhals naar de vagina ontwikkelen zich dan cellen die, afhankelijk van om welk voorstadium het gaat, min of meer afwijken van normale baarmoederhalscellen. Zo’n voorstadium is nog geen kanker, maar kan mogelijk verder ontwikkelen tot kanker. Het kan jaren duren voordat die afwijkende cellen uiteindelijk ontaarden tot baarmoederhalskanker. Bovendien evolueert twee derde van die afwijkingen nooit tot baarmoederhalskanker, maar één derde wel.
Een eenvoudig onderzoek, het uitstrijkje of een test die het HPV-virus opspoort, kan die voorstadia en ook beginnende baarmoederhalskanker opsporen. Als dat nodig is, kunnen ze dan behandeld worden.