Oorzaken van vermoeidheid bij en na kanker

Een kwaadaardige tumor gebruikt zuurstof en voedingsstoffen van het lichaam om zelf te kunnen groeien. De tumor ‘steelt’ dus als het ware jouw energie. Onderzoeken suggereren dat het type kanker van invloed kan zijn op de ernst van de vermoeidheid, net als de plaats waar de tumor of de uitzaaiingen zich bevindt/bevinden. Ook de groeisnelheid van de tumor en de chemische stoffen (interleukines) die de tumor uitscheidt, verstoren het energieniveau.

Bijkomende problemen zoals pijn, koorts, infecties, een verminderde eetlust en vermagering dragen ook bij tot vermoeidheid. Kortademigheid kan ook optreden. Hierdoor vermindert je zuurstofopname, terwijl je net meer zuurstof nodig hebt.

Ook de behandeling of combinatie van behandelingen beïnvloedt jouw energieniveau en kan tot vermoeidheid leiden. Nadat de behandeling beëindigd is, kan die vermoeidheid nog geruime tijd blijven duren, of zelfs pas na lange tijd opduiken.

• Heel veel mensen die chemotherapie krijgen, hebben last van vermoeidheid, door de chemotherapie zelf of door de bijwerkingen die ze veroorzaakt. De vermoeidheid neemt geleidelijk toe bij iedere kuur en varieert volgens de duur en sterkte van de therapie, het behandelingsschema en de eventuele combinatie met andere behandelingen. Ook een behandeling met pillen kan leiden tot vermoeidheid.
• Ook bij radiotherapie komt vermoeidheid, tijdens en vooral na de bestraling, frequent voor. De graad van vermoeidheid is afhankelijk van de dosis en de duur van de radiotherapie, maar ook van de grootte van het bestraalde gebied. De vermoeidheid is het meest aanwezig op het einde van de bestralingsreeks of nadien.
• Wie vóór een operatie in een slechte algemene toestand verkeert, zal na de operatie sneller last hebben van vermoeidheid. Bij de meeste mensen is de vermoeidheid na één maand weer op het niveau van vlak voor de operatie. Bloedarmoede ten gevolge van bloedverlies tijdens de operatie (zie verder) kan bijdragen tot vermoeidheid. Andere belangrijke factoren zijn: aanwezigheid van pijn, gebruikte verdoving, lokale of volledige verdoving, de ernst van de ingreep en een moeilijk herstel na de operatie.
• Extreme vermoeidheid is een van de mogelijke nevenwerkingen bij een stamceltransplantatie. Ook hormoontherapie, doelgerichte therapie, immunotherapie en andere medicatie (zoals ontstekingsremmers of pijnstillers) kunnen vermoeidheid veroorzaken.

Vermoeidheid kan het directe gevolg zijn van de behandeling met bijvoorbeeld chemotherapie of radiotherapie. Het kan ook het indirecte gevolg zijn van andere bijwerkingen van de behandeling. De meest voorkomende zijn bloedarmoede en problemen met de spijsvertering.

Bloedarmoede (anemie)

Bij de behandeling van kanker met chemotherapie is anemie, een daling van het aantal rode bloedcellen, een veel voorkomende en storende nevenwerking. Bloedarmoede kan ook veroorzaakt worden door bloedverlies tijdens een operatie.

Anemie veroorzaakt vermoeidheid. Het leidt tot een verminderde zuurstofvoorziening van de weefsels. Milde anemie gaat gepaard met vermoeidheid, kortademigheid bij inspanning en hartkloppingen. Ernstige anemie gaat vaak gepaard met een sterker gevoel van vermoeidheid, kortademigheid ook bij rust, duizeligheid, hoofdpijn, prikkelbaarheid, slechte concentratie, koudegevoel, gebrek aan eetlust, energieloos gevoel …

Spijsverteringsproblemen

Chemotherapie kan je eetlust afremmen en je smaak veranderen. Een ontstoken mond, misselijkheid en braken komen ook vaak voor. Daardoor eet je minder, vermindert jouw energie-opname en vermindert je spierkracht. Wie vaak moet braken en/of diarree heeft, kan gewicht verliezen of uitgedroogd raken, wat de vermoeidheid nog doet toenemen. 

Ook doelgerichte therapie en bestraling van de keel of slokdarm kunnen tot spijsverteringsproblemen leiden.

De diagnose, de onderzoeken en de behandeling kunnen zwaar wegen. Ze confronteren jou met allerlei zorgen, spanningen en onzekerheden en roepen gevoelens van angst, boosheid, teleurstelling, verdriet … op. Al die gevoelens slorpen energie op en kunnen op hun beurt leiden tot stress, piekeren, sociaal isolement, depressie, verhoogde prikkelbaarheid, conflicten, relationele problemen ... Ook veranderingen in je dagelijkse routine en de taakverdeling binnen het gezin dragen bij tot het ontstaan van vermoeidheid. Je slaap-, eet- en werkgewoonten veranderen wellicht ten gevolge van de kankerbehandeling. In feite wordt je hele leven ondersteboven gehaald en toch wordt er nog zo veel van jou verwacht. Je moet nog functioneren. Je moet nog alles de baas kunnen. Je eist meer van je lichaam dan het misschien wil of in staat is te doen.

Het is helemaal niet abnormaal dat je slaap verstoord is nadat je gehoord hebt dat je kanker hebt of nadat de behandeling is gestart. De ziekte en de behandeling veroorzaken nu eenmaal heel wat fysieke ongemakken en mentale stress. Slapeloosheid of een slechte slaap (waar je niet van recupereert) kan vele oorzaken hebben: piekeren, de drukte van een ziekenhuis, pijn en ongemak of nevenwerkingen van medicijnen, zoals nachtelijke opvliegers bij hormoontherapie of neuropathie bij chemotherapie, doelgerichte therapie of immunotherapie. Onvoldoende of een slechte slaap tasten je energieniveau aan want je lichaam en geest hebben slaap nodig om te herstellen.

Door de ziekte of de behandeling ga je soms minder bewegen. Dat kan leiden tot een verlies aan spierweefsel (spieratrofie) en kan je kracht en uithoudingsvermogen verminderen. Minder bewegen is een van de belangrijkste oorzaken van vermoeidheid.